Nằm ở trung tâm TP. Đồng Hới, ngay sát quốc lộ 1A, Quảng Bình Quan như là một chứng nhân lịch sử, lặng yên theo dõi bao thăng trầm của thành phố suốt hơn 100 năm qua. Không chỉ vậy, nơi đây còn là di tích lịch sử – kiến trúc tiêu biểu. Trở thành biểu tượng của Quảng Bình. Và còn là điểm tham quan du lịch thu hút lượng khách không nhỏ khi đến Đồng Hới.
Quảng Bình Quan – di tích lịch sử đáng tự hào
Quảng Bình Quan là một trong ba cửa ải của luỹ Trấn Ninh kéo dài từ chân núi Đầu Mâu đến cửa biển Nhật Lệ. Hệ thống thành luỹ quân sự với gần 30km. Chiều dài được nhà chiến lược quân sự Đào Duy Từ thiết kế và cho xây đắp vào năm 1631. Hệ thống thành lũy được tính toán chi tiết, kỹ càng. Xây dựng rất kiên cố, vững chắc nhằm giúp chúa Nguyễn chống lại sự tấn công của quân Trịnh ở Đàng Ngoài. Địa thế thành lũy này rất hiểm trở, nằm giữa khe núi ngăn với đất Bắc. Nơi đây chứng kiến nhiều cảnh tang thương của đất nước khi Trịnh – Nguyễn phân tranh.
Vào năm 1825, vua Minh Mạng đã cho trùng tu và nâng cao thêm tầng tháp canh bằng loại gạch nung kiên cố. Sau khi khánh thành nhà vua đã xếp chứng nhân lịch sử này là một trong những công trình văn hoá lịch sử đặc sắc của đất nước. Bên cạnh đó còn cho đúc nổi hình ảnh Quảng Bình Quan vào Nghi Đỉnh đặt trước Thế Miếu trong Tử Cấm Thành. Do vậy, thời đó nơi đây được đánh giá là một trong những công trình văn hóa – lịch sử tiêu biểu nhất của nước ta.
Nơi chứng kiến lịch sử hào hùng của dân tộc
Trong Đại Nam Nhất Thống Chí có viết: Quảng Bình Quan có một bức thành ngoài bảo vệ. Đó không đơn thuần chỉ là một cửa kiểm soát mà còn là công sự chiến đấu. Nên có một quai thành để bảo vệ ở ngoài. Quai thành này nằm ở phía trước, mặt hướng về về phía Tây. Hướng mà hiện nay có con đường đi Đức Ninh.
Thuở xa xưa
Thuở xưa, người phương Bắc nếu có việc gì muốn vào dinh Quảng Bình, đi đường bộ thì phải vào cửa Quảng Bình Quan. Đồng thời phải trình giấy tờ rồi ngược ra hướng Bắc để vào cửa Nam Môn nhập thành.
Trước cách mạng tháng Tám
Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, mặt trước của Quảng Bình Quan (hiện tại là đường Lê Lợi đi Đức Ninh) còn có hào thành xung quanh; có cầu vòm bắc qua hào được xây bằng gạch. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, nơi đây đã ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của tỉnh nhà và thị xã Đồng Hới. Đêm 22 rạng ngày 23-8-1945, người dân Đồng Hới và các vùng lân cận đã tập trung cùng nhân dân các vùng lân cận kéo vào nội thành cướp chính quyền.
Kháng chiến chống Pháp
Giặc Pháp đã hành hình nhiều chiến sỹ cộng sản yêu nước nhằm uy hiếp tinh thần của nhân dân. Thực dân Pháp đã dùng vọng lâu Quảng Bình quan làm vọng gác kiểm soát giao thông của ta. Năm 1954, trước khi cho quân rút khỏi thị xã Đồng Hới. Chúng đã nổ mìn phá hủy nhiều vị trí quan trọng của thị xã, trong đó có cầu vòm, cửa quan.
Kháng chiến chống Mỹ
Trong cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, với âm mưu đưa miền Bắc trở về thời kỳ đồ đá. Đế quốc Mỹ liên tiếp mở nhiều chiến dịch tấn công Đồng Hới bằng không quân, hải quân… Chỉ trong một thời gian ngắn, thị xã Đồng Hới đã bị san phẳng. Kết thúc chiến tranh, cùng với việc khôi phục, kiến thiết lại quê hương, nhiều công trình văn hóa được đầu tư tôn tạo, trong đó có Quảng Bình Quan.
Với những sự kiện lịch sử quan trọng diễn ra tại đây, năm 1992, Quảng Bình Quan đã được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch) ra quyết định xếp hạng di tích cấp quốc gia. Từ đó, nơi đây đã từng bước được trùng tu, tôn tạo.
Kiến trúc đặc biệt của Quảng Bình Quan
Trước 1945, Quảng Bình Quan gồm có 1 hào ngoài thành, có 1 cầu gạch vòng qua hào, giao giữa đường Đức Ninh và Cầu Hào còn có 1 âm hồn trên một nghĩa địa lớn.
Là một trong ba cửa quan của Lũy Đâu Mâu – Nhật Lệ, Quảng Bình Quan còn liên kết với 2 cổng nữa đó là cửa Lý Chính Đại Quan Môn (còn gọi là Cổng Thượng) và cửa Thủ Ngự. Theo sách Đại Nam thống nhất ghi chép: “cửa quan dài hai trượng 1 thước, rộng hai trượng 5 thước; thành ngoài bảo vệ cửa quan dài 14 trượng 6 thước cao 3 thước; năm Minh Mạng thứ (1826) xây gạch đá”.
Các chi tiết của Quảng Bình Quan chỉ dựa vào bản vẽ để hình thành. Chính vì vậy, nơi đây mang đậm kiến trúc văn hóa Việt Nam xưa, nhưng vô cùng kiên cố và vĩ đại. Ngày nay, nơi đây được phục chế và khu vực 3 cổng tương đối nguyên vẹn. Nếu đến đây, ắt hẳn bạn sẽ rất khó nhận ra dấu tích của thành lũy từng hứng chịu bao làn mưa bom bão đạn trong cả hai cuộc kháng chiến. Quảng Bình Quan là một trong những di tích có giá trị to lớn về mặt lịch sử. Đặc biệt thu hút đông đảo sự quan tâm của mọi người khi đến với vùng đất địa linh nhân kiệt này.
Quảng Bình Quan chính là điểm đến không thể bỏ lỡ khi tới du lịch Quảng Bình. Đây vừa là công trình có ý nghĩa rất lớn về lịch sử, được phục chế gần như nguyên bản góp phần giúp du khách hiểu được tầm quan trọng của địa phương trong bản đồ giao thông thời Trịnh – Nguyễn.
